بررسی نقدهای فریتیوف شوان بر مبانی فلسفی کلامی مدرنیسم

فریتیوف شوان از دانشمندان طراز اول سنت گرا در آثار پر شمارش، مبانی فلسفی کلامی مدرنیسم را نقد بسیارکرده و بدین شیوه، خبط و خطاهای تجدد مسلکی را بر ملا ساخته است. برخی از نقدها، بدیع نیستند؛ اما نوع پرداخت آنها در کنار جامعیت، سازش ناپذیری، رسوخ تا پایه ای ترین بنیادهای تجدد و افشای پیامدهای آنها، برنامۀ انتقادی ای را که از جنبۀ سلبی تمام به نظر می رسد عرضه می کند. برنامه ای که می تواند در اصلاح عیوب جهان متجدد، ما را یاری رساند، خود باختگی ها را در برابر هیمنه و سیطرۀ تجدد بی مایه سازد و در دگرگونی رویکرد جهان متجدد به دین و سنت، کارساز افتد و اسباب اقبال به ارزش های بسیار آنها را فراهم آورد. فصل نخست این تحقیق، به ملاحظات کلی، ایضاح مفاهیم اصلی مثل سنت، مدرنیسم، و سیر تاریخی آن از نظر شوان و فصل دوم به زندگی، آثار و اندیشه های شوان پرداخته است. فصل سوم و چهارم، به ترتیب، نقدهای ناظر به تجدد مسلکی فلسفی و تجدد مسلکی علمی را ذیل عناوینی اصلی چون: عقلی مسلکی، تجربی مسلکی، مادی مسلکی، بشری مسلکی، تکامل مسلکی، روانشناسی مسلکی و مانند آنها گزارش کرده اند که ده ها عنوان فرعی ذیل آنها گرد آمده است. هریک از این عناوین سنگ بنایی از عمارت تجدد مسلکی است که به نحو مستقیم فلسفی و غیر مستقیم کلامی است. پیش داوری در عین وانمود به خلوّ تحقیق از آن، مسلک سازی در عین مخالفت با هر دین و مسلک، مقصور ساختن عقل در عقل جزوی، محصور نمودن علم در علم تجربی و بدین شیوه نفی خدا و تعالی، انسان را بر مسند خدا نشاندن و به حکم صدفه و تکامل، او را در عداد حیوانات شمردن، دین ستیزی و سنت زدایی و در نتیجه هدیه کردن پوچی، نومیدی، اضطراب، بمب هسته ای، ویرانیِ زیست محیط به بشر و جز اینها، شماری از نقد های بسیار شوان بر مبانی مزبور است. فصل فرجامینْ به بررسی خود آن نقد ها پرداخته است: نقدهایی که از یک سو جامع، قاطع، مبنایی و بنیادی می نمایند؛ از سوی دیگر دشواریاب، مبهم، گاه زیاده روانه و بیشتر ذوقی و اقناعی به نظر می نمایند تا استدلالی. درمجموع، این نقدها از جهت سلبی کامیاب به نظر می رسند، چون کاستی ها، ضعف ها، مشکلات و ناروایی های تجدد و تجدد مسلکی را آفتابی می کنند. اما از جهت ایجابی ناکام نشان می دهند؛ چون بدیلی برای تجدد و دنیای برآمده از آن پیش نمی نهند. گویا نتیجۀ کلّ برنامۀ انتقادی شوان، آن است که انسان بر سر دوراهیِ انتخابِِ یکی از دو بدیلِِ تجدد و سنت است: یا تجدد یا سنت. این نتیجه، درست، به یکی از نقدهای رایج شوان که آن را «دوراهه انگاری» نامیده، دچار می نُماید. اگر راه چاره، کنار نهادن تجدد و بازگشتن به عهد سنت است، این راه نه ممکن است و نه مطلوب. پس راه و چاره ای دیگر می باید. آن چاره چیست، آن راه کدام است؟ درپاسخ بدین پرسش مهم، آثار شوان خموش اند.